Da odmah raščistimo: historičarka Marie-Janine Calic (Čalić), redovna profesorica za povijest Istočne i Jugoistočne Evrope na čuvenom LMU u Münchenu, objavila je za časopis Zeit Geschichte, koji pripada izdavaču koji objavljuje i ugledni sedmičnik Die Zeit, ne samo akademski nedostojan, nego i za znatno niže žurnalističke kriterije priprost propagandistički uradak o Sarajevu.
Glavna akademska savjetnica Njemačke i OHR-a
Taj je tekst prepun poluistina i brutalnih laži, jednostran u svom tonu i svom sadržaju, te zasigurno ne bi zavrijedio ni prezrivi osvrt da se ne radi o osobi koja je jedna od glavnih akademskih savjetnica za kreiranje njemačke politike prema Bosni i Hercegovini, pa i OHR-a, članica brojnih think-tankova koji se bave pitanjem Balkana, i javna djelatnica iz čijih se stavova može naslutiti odnos makar dijela političkih njemačkih i evropskih elita prema Bosni i Hercegovini.
Napisala je, još za vrijeme rata, zapaženu studiju o Bosni i Hercegovini, zatim jednu Historiju Jugoslavije, koja je u kasnijim doradama preinačena u Historiju Balkana ili Historiju jugoistočne Evrope; ova posljednja je prevedena i kod nas. Osim toga, objavila je prije nekoliko godina i biografiju, odnosno historijski portret Josipa Broza Tita.
Inače, još je akademski i društveni aktivizam njenog oca Edouarda (Eduarda) Čalića, također historičara i publiciste, koji je prije Drugog svjetskog rata iz rodne Istre otišao na studije u Njemačku, izazivao žestoke kontroverze. Proslavljeni povjesničar Hans Mommsen je osporavao Čaliću da ima validan doktorat, a naučni ugled Čaliću je ozbiljno uzdrman nakon što je otkriveno da su navodni razgovori njemačkog novinara Richarda Breitinga sa Adolfom Hitlerom iz 1931, koje je Čalić u knjizi pod naslovom Hitler bez maske objavio kao autentične historijske izvore prvog reda, zapravo jedan veliki falsifikat. I dalje se vode diskusije da li je taj falsifikat podmetnut Čaliću (npr. od STASI-ja iz Istočne Njemačke) ili ga je sam Čalić, barem djelimično, lično sačinio. Britanski historičar Richard Evans Čalićevu tezu da su nacisti sami zapalili Reichstag 1933, koja je zapravo bila kontranaracija nacionalsocijalističkoj službenoj verziji da su komunisti počinitelji, smješta u svojoj nedavno objavljenoj knjizi o Mitovima o Trećem Reichu u domen teorija zavjere.
Ali ostavimo očevo publicističko naslijeđe po strani: sama Marie-Janine Calic se već nekoliko puta posljednjih godina istaknula svojim prilično kontrafaktičkim i ideološki obojenim tumačenjem bosanskohercegovačke prošlosti i sadašnjosti.
I latentna i otvorena islamofobija
Tako je prije više od pet godina, netom prije početka mandata Christiana Schmidta, održala uvodno predavanje na jednoj tribini na kojoj je sudjelovao i sam tada novoizabrani visoki predstavnik.
Već tada iznijela brojne sporne stavove, o etničkoj mržnji i „tri nacionalizma“, kao uzroku rata u BiH, prebacujući krivnju i odgovornost za krizu u BiH na bošnjačku politiku, govoreći nadalje, o „izabranoj traumi“ („chosen trauma“) kao dominantnom načinu konstrukcije bošnjačke nacije – o svemu tome sam i tada opširno pisao (vidi: https://analiziraj.ba/tragom-jednog-medijskog-skandala-sta-je-christian-schmidt-zaista-rekao-u-njemackoj/).
Ključni motivi i jezičke slike, koje su nam od ove autorice poznate odranije, javljaju se, sad prožeti dodatnim islamofobnim elementima, i u ovom tekstu o Sarajevu, koji, to posebno valja podvući, predstavlja jedan od članaka u specijalnom broju dvomjesečnog časopisa Zeit Geschichte, posvećenom odnosu islama i kršćanstva, u prošlosti i sadašnjosti.
Zapravo, u izdanju se opet propituje Huntingtonova teza o sukobu civilizacija, uz mnoge primjere koji tu tezu opovrgavaju. E jedan od primjera koji tu tezu naoko trebaju potvrditi upravo je članak Marie-Janine Calic.
Mnogi bosanskohercegovački javni djelatnici već su istaknuli brojne netačnosti i slabosti članka, barem onog dijela koji Deutsche Welle prenio u sažetku na bosanskom jeziku, i ne bih te argumente opet iznosio. Treba reći da je tekst puno duži od onog prenesenog, zapravo zaključnog odlomka, ali da su i izostavljeni dijelovi još puno problematičniji.
Nema razlike između Čalić i AfD-a
Naprimjer, već sama uvodna scena koja apostrofira „pokrivene žene“ i „halal-mesnice“ kao ilustraciju islamizacije, a koja, zajedno sa završnicom teksta, Sarajevo želi uokviriti kao grad sa „panislamskim dezenom“, sadrži odmah nekoliko različitih motiva dijelom latentne, dijelom otvorene islamofobije.
Također, kratka historijska rekonstrukcija, koja čini središnji i glavni dio članka, islam i muslimane indirektno predstavlja kao strano tijelo na evropskom tlu, pogotovo ako uzmemo u obzir već spomenuti okvir teksta. I pritom tekst neprestano proturječi sam sebi: izričito navodi da postoje tek „male grupe“ salafista u Bosni, ali im istovremeno već samim obimom i akcentuiranjem daje toliko prostora da će manje pažljiv i neupućen čitatelj steći dojam da je ta struja dominantna u BiH. Također, njene dvije teze, jedna je „islamizacija“, a druga „bošnjačka nacionalizacija Sarajeva“ teorijski se međusobno isključuju, ali to su sad finese.
No, ono što je meni ovdje posebno zanimljivo jesu dva momenta: prvi je autoričino razumijevanje pojma evropskog. Naime, na jednom mjestu u tekstu ona tvrdi da su Bošnjaci, odnosno „muslimani u BiH slovili [= u perfektu, op. V.P.] kao posebno evropski: samo manjina je išla džamiju, te se pridržavala zabrane konzumiranja alkohola i svinjskog mesa“, navodi Čalićka.
Ostavimo po strani ovaj i druge pune ili djelimične falsifikate: ono što je ovdje puno značajnije jeste uokvirivanje pojma „evropski“. Naime, po Čalićkinoj naraciji, evropski si musliman, dakle prihvatljiv, onda kad npr., ne ideš u džamiju, kad piješ alkohol i kad jedeš svinjetinu, niz bi se mogao nastaviti; dakle onda kad praktički više nisi prakticirajući musliman. Ni žilet se ne bio mogao provući između Čalićkinog mišljenja i slike islama koju demonstriraju neokrižarski evropski desničarski ekstremisti, uključujući i njemački AfD.
Smije li Sarajevo postojati nakon Jugoslavije?
Drugi moment je također izuzetno signifikantan, a sadržan je već u samom naslovu teksta Slomljeno srce Jugoslavije, što je retorička /slika koju autorica koristi i u svojoj knjizi Historija Jugoslavije.
Sarajevo je iz tog rakursa bilo samo srce, dakle geografski a više i simbolički centar jedne zemlje, koja je odumrla (D. Jović), a koju autorica, kako kažu kritičari njenih publikacija u Njemačkoj, preko mjere idealizira. Iz ovakve vrste jugonostalgičarske vizure (ne iz jugonostalgije kao takve, da ne generaliziramo) postavlja se pitanje: otkud Sarajevu, srcu tog jugoslavenskog organizma koji se raspao, pravo da i dalje postoji, da se čak razvija pa i u nekim segmentima bude i puno bolje nego što je bilo ranije, u ono jučerašnje „zlatno doba“?
Pošto se realnost i dalje opire slici, Marie-Janine Calic je – kao i neki drugi domaći nosioci sličnog resantimana – odlučila makar ritualno sahraniti Sarajevo: tako što će mu pokušati retorički oduzeti ogroman simbolički kapital koji je vremenom steklo. No, stvarnost ima gadan običaj da ne slijedi previše ni nečije ideološke opsesije ni profesorske vizije ili (kseno)fobije. Pa makar dolazile i sa minhenskog LMU.
