Milorad Dodik zaprijetio je 23. januara bankama tokom prve konferencije za novinare po povratku sa bolovanja, na kojem je bio više od mjesec dana zbog operativnog zahvata.
“Iznijeli ste 750 miliona KM depozita ovih građana u inostranstvo da bi podržavali najuspješnije ekonomije Austrije i Njemačke. Našim depozitima ste kupili 150 miliona KM obveznica u inostranstvu. Imate rok od tri mjeseca da to vratite u Republiku Srpsku, jer su to naše pare. Ne budete li to vratili, prvi dan nakon tih 90 dana zatvorićemo vas! Mislite da ne možemo? Vidjećete da možemo”, poručio je Dodik.
Naveo je kako je vlast Republike Srpske “do sada imala razumijevanja za banke, koje zbog sankcija nisu mogle da sarađuju sa institucijama”, zaprijetivši potom da je došlo vrijeme da banke “moraju da pokažu odgovornost”.
“Veoma ozbiljno im poručujem, a znamo koje su to”, nastavio je Dodik sa prijetnjama, aludirajući na banke čija su sjedišta u inostranstvu. Mada potpuno svjestan da njegove prijetnje ni na koji način ne mogu biti sprovedene, Dodik se pokušao auditorijumu predstaviti kao vladar koji ima sve konce u svojim rukama, što je daleko od istine.
BANKE NEĆE DA KUPUJU OBVEZNICE I TREZORSKE ZAPISE
Sankcije koje su Sjedinjene Države uvele kompletnom političkom vrhu RS, pojedinim ministrima, vladinim službenicima, te firmama, njihovim osnivačima i rukovodiocima, koji su činili koruprivnu mrežu porodice Dodik, u ogromnoj mjeri su uzdrmale i Milorada Dodika i njegovu vlast. Posebno jer su na “crne liste” stavljeni i oni koji su preregistrovanjem sankcionisanih firmi pokušali da izbjegnu kaznene mjere, čime je porodica Dodika ostala bez ogromnih prihoda.
Američka ambasada u BiH ranije je saopštila da su vlasti RS od 2023. godine kroz različite ugovore sa gotovo 36 miliona evra finansirale firme koje su na crnoj listi OFAC-a, a predstavljale su izvor bogaćenja Milorada Dodika i članova njegove porodice. Svim “crnolistašima” u RS banke su zatvorile račune, kako se ne bi izložile riziku da i same budu na udaru sankcija.
Razlog za Dodikovu ozlojeđenost prema bankama je i u tome što one više neće da kupuju trezorske zapise i obveznice, koje emituje Republika Srpska, upravo zato što se cijeli politički vrh ovog bh. entiteta nalazi pod američkim sankcijama. A činjenica je da su Dodiku pare potrebnije nego ikada, da bi RS uopšte održala likvidnost, a on sačuvao socijalni mir, iako se na pomenutoj konferenciji za novinare razbacivao stotinama miliona fiktivnog novca, kojeg u entitetskom budžetu nema.
Vlada RS se dovela u poziciju da sve teže, skoro nikako, svoje obveznice može prodati na međunarodnom finansijskom tržištu. Para u budžetu je sve manje, vlada ne izmiruje dugovanja, prije svega prema dobavljačima, a katastrofalnu finansijsku situaciju sanira jedino zahvaljući činjenici da postoji povećan priliv od naplate indirektnih poreza, a na osnovu poskupljenja roba i usluga i povećanja nameta na plate.
AGENCIJE ZA BANKARSTO ŠUTE NA DODIKOVE PRIJETNJE
Ono što se zna i što se ni na koji način ne može promijeniti je da ni Dodik ni Vlada RS ne mogu zatvoriti banke u ovom bh. entitetu. Regulacija osnivanja, poslovanja, upravljanja, nadzora, restrukturiranja i prestanka rada banaka na teritoriji Republike Srpske regulisana je Zakonom o bankama RS. Prema tom zakonu, Agencija za bankarstvo je jedina koja bankama može oduzeti dozvolu za rad.
Agencija je, definiše zakon, nadležna za “izdavanje i oduzimanje bankama dozvole za rad i drugih odgovarajućih akata u skladu sa svojim ovlašćenjima, posredni i neposredni nadzor poslovanja banaka, nalaganje mjera nadzora i druge nadležnosti u skladu sa zakonom kojim se uređuju banke”. Da bi Agencija za bankarstvo pokrenula postupak oduzimanja dozvole za rad nekoj od banaka moraju postojati vrlo opravdani razlozi za to – da je kapital banke negativan, ispod zakonskog minimuma, i da su ugroženi depoziti građana i pravnih subjekata u toj banci. Prema zakonu, Agencija za bankarstvo RS je “u obavljanju poslova samostalna i nezavisna, a nadzor nad njenim radom vrši Narodna skupština Republike”.
“Ni predsjednik RS ni Ministarstvo finansija niti bilo ko drugi iz izvršne ili zakonodavne vlasti ne može tek tako narediti Agenciji za bankarstvo RS da zatvori neku banku. Dodik je ciljao na neke banke čiji su vlasnici stranci. Ako bi pokušao da ih zatvori, na noge bi se diglo pola Evrope”, rekao je Žurnalu sagovornik iz bankarskog sektora u RS.
PITANJA BEZ ODGOVORA
“Da li je moguće da izvršna vlast u Republici Srpskoj naredi zatvaranje komercijalnih banaka, kako je to najavio predsjednik RS, i, ako jeste, ko i da li može dati nalog Agenciji za bankarstvo da zatvori određene banke, s obzirom na to da je prema Zakonu o agenciji za bankarstvo RS ‘u obavljanju poslova Agencija samostalna i nezavisna’”, prvo je pitanje koje je Žurnal postavio direktoru Agencije za bankarstvo RS Srđanu Šuputu.
Tražili smo odgovori i na pitanje – “kakve bi posljedice imalo eventualno zatvaranje banaka za građane i privredu Republike Srpske i da li bi takav potez doveo do potpunog finansijskog kolapsa u RS?”
Od Šuputa nismo dobili nikakakav odgovor, što ne čudi, jer je on, kao i bivši direktori Agencije, režimski čovjek, koji svojim izjavama u javnosti niti želi niti smije da protivriječi Miloradu Dodiku. Što ne znači da je voljan i spreman pokrenuti eventualni nezakoniti proces zabrane rada pojedinim bankama u RS. Uostalom, vrlo je bio pomirljiv kada su banke osobama i firmama sa američke “crne liste” zatvorile račune, nadajući se, baš kao i Dodik, da će, “ako se neke geopolitičke stvari poredaju, splasnuti pritisak OFAC-a na banke u RS”.
Do tog “ako”, Šuput smatra da bi, što je i potvrdio u septembru prošle godine, za finansijski sektor RS i BiH bilo pogubno da bilo koja banka dođe na OFAC-ovu listu, jer bi to značilo gašenje banke.
Iz Udruženju banaka BiH (UBBiH) nisu željeli da komentarišu Dodikove prijetnje zatvaranjem banaka u RS.
“Nemamo dodatnih informacija izuzev onih objavljenim u medijima, tako da u ovom trenutku ne možemo davati izjavu ili komentare”, odgovoreno je Žurnalu iz UBBiH, čije su članice i banke sa sjedištem u RS, kao i banke koje je targetirao Dodik.
Prijetnje predsjednika RS upućene bankama nisu željeli komentarisati ni iz Centralne banke BiH, navodeći da nadležnost za izdavanje i oduzimanje dozvola za rad komercijalnim bankama pripada entitetskim agencijama za bankarstvo.
“Shodno tome, oduzimanje dozvole za rad komercijalnim bankama nije u nadležnosti CBBiH”, naveli su u odgovoru Žurnalu.
Odgovarajući na pitanje o mogućim posljedicama u slučaju eventualnog zatvaranja banaka za građane i privredu RS, naveli su da CBiH, “kao odgovorna institucija koja svoje procjene bazira na pouzdanim pokazateljima, ne može davati odgovore na hipotetska pitanja”.
“CBBiH može, eventualno, komentarisati najave regulatora ili očekivane efekte uvedenih regulatornih mjera”, zaključili su.
BANKE NEĆE RADITI PROTIV SEBE
Nekadašnji direktor UBBiH Berislav Kutle izjavio je za Al Jazeeru da po zakonima BiH ne postoji nikakav način da se banke natjeraju na bilo koji potez koji je protiv njihovog poslovanja. S druge strane, naglasio je on, niti država niti bilo koji njen entitet ne bi preživjeli odluku „majke banke“ da zatvori svoju ispostavu u toj zemlji ili jednom njenom entitetu. Kada bi se Dodikova prijetnja obistinila, smatra on, najveću štetu bi pretrpjeli građani RS.
“Kao prvo, ostali bi bez poslova (u bankama), a što je još bitnije ne bi mogli ni funkcionisati. Sve transakcije vezane za novac bi postale misaona imenica. Privreda bi nakon ogromnog gubitka preselila poslovanje u Federaciju BiH”, naveo je Kutle.
Dodikove optužbe na račun banaka o tome da su iznijele novac van RS i BiH, on vidi kao čistu tržišnu utakmicu. Njegovo mišljenje dijeli i ekonomista Zoran Pavlović, ističući da banke potpuno legalno iznose novac u inostranstvo i tamo ga ulažu za kupovinu obveznica.
“To je normalan poslovni aranžman, oni to moraju da rade. Imaju robu na lageru koja nije plasirana i po tom osnovu oni moraju da zarade, jer bi u suprotnom pravili gubitke i ne bi mogli da posluju”, rekao je Pavlović za Žurnal.
Dodaje da je banka poslovni subjekat, kome je novac dat na čuvanje i plaćanje kamate depozitarima, bilo da su to privatna lica, firme ili javna preduzeća.
“Dio novca ide u kredite. Na osnovu davanja tih kredita i naplaćivanja kamate se obezbjeđuje plaćanje kamata za deponente i dio plaćanja troškova poslovanja. U situaciji kada banka dođe u poziciju da nema kreditnih plasmana, a to znači da nema mogućnost da zaradi sa parama koje ima, onda ulazi na finansijsko tržište i plasira slobodna sredstva po kamatama sa kojima će obezbijediti poslovanje i i plaćanje kamata građanima i firmama po osnovu depozita. Ako nemaju mogućnost plasmana u zemlji, banke taj novac plasiraju na berze van zemlje, jer je to način poslovanja komercijalnih banaka, to je metodologija rada bankarskog sektora”, naglašava Pavlović.
Kada banka kupi određeni vrijednosni papir, trezorski zapis ili obveznice, kaže on, ona ih može preprodavati i tu je nemoguće ući u trag hartijama od vrijednosti sve do momenta dok se one ne donesu radi naplate uloženog novca.
NEMA KRIVCA ZA PROPAST BANAKA
Notorno je da Dodik svjesno spinuje priču o tome kako strane banke, koje imaju svoje ekspoziture u RS, pljačkaju građane, firme i javni sektor u ovom bh. entitetu i njihov novac ulažu u “ekonomije Austrije i Njemačke”, nastojeći da za loše finansijsko stanje u RS nađe krivca u svakom drugom osim u entitetskim vlastima, koje su jedino i isključivo odgovorne za to.
Zanimljivo je da Dodik, koji tvrdi da uvijek ima informaciju više, nije znao da će u relativno kratkom roku propasti dvije banke u RS – prvo “Bobar banka”, a onda i “Banka Srpske”, sa kojima su nestale i stotine miliona depozita fondova, opština i javnih preduzeća iz RS.
Naravno da je znao, čak je preko bivše direktorice Agencije za bankarstvo Slavice Injac, koju je postavio na to mjesto da bi kontrolisao cijeli bankarski sektor u tom bh. entitetu, tempirao da „Bobar banka“ bude likvidirana u decembru 2014. godine, tri mjeseca nakon smrti njenog vlasnika Gavrila Bobara. Protiv Slavice Injac vođen je sudski postupak zbog propasti “Bobar banke”, ali je na kraju banjalučki Okružni sud oslobodio svih optužbi, mada se teretila da je bila upoznata sa svim nezakonitostima u poslovanju banke, a nije preduzela ništa da to spriječi. Propašću “Bobar banke” pričinjena je šteta od 122,5 miliona maraka brojnim firmama, opštinama i fondovima.
Potom je 2017. godine u stečaj otišla i “Banka Srpske”, progutavši 30 miliona KM, koliko je 2013. godine Vlada RS uložila u dokapitalizaciju propale “Balkan Investment Banke”, u vlasništvu litvanske UKIO grupacije. U “Banci Srpske” ostalo je blokirano 75 miliona evra depozita, od kojih milionski depoziti javnih preduzeća i institucija nisu bili osigurani.
U žiži javnosti dugo vremena bila je i bijeljinska “Pavlović banka”, zbog malverzacija sa kreditom od 750.000 evra, koji je preko te banke plasiran Miloradu Dodiku za kupovinu vile na Dedinju. Vlasnik te banke bio je Slobodan Pavlović, koji je po nalogu Tužilaštva bio uhapšen 2016. godine. Pavlović je poginuo j2021. godine u Čikagu, a predmet “Pavlović banka” u vezi sa kupovinom Dodikove vile u Beogradu i dalje je aktivan u Tužilaštvu BiH. “Pavlović banka” od kraja 2019. godine posluje kao “Naša banka”.
Svoju upletenost u propast “Bobar banke”, “Banke Srpske” i aferu “Pavlović banka” Dodik je negirao od samog početka, a gorljivo je branio i svoju pulenku Slavicu Injac, tvrdeći da njeno hapšenje ima političku pozadinu i da je usmjereno protiv Republike Srpske.
