NEZAKONITO I NETRANSPRENTNO! Budžetski novac u BiH odlazi udruženjima kojima upravlja politika

Vlado Živković, nekadašnji odbornik u Skupštini opštine Prnjavor, na sjeveru Bosne i Hercegovine, jedan je od petnaestak lokalnih dužnosnika u Bosni i Hercegovini (BiH) za koje organizacija Transparency International BiH smatra da su bili u sukobu interesa.

Tokom odborničkog mandata u lokalnoj skupštini od 2016. do 2020. godine, Živković je, istovremeno, obnašao dužnost predsjednika Boračke organizacije opštine Prnjavor.

Srđan Traljić iz organizacije Transparency International (TI) BiH kaže za RSE da je ova boračka organizacija iz opštinskog budžeta primala 130 hiljada maraka (oko 65 hiljada eura) godišnje. To prekoračuje dopušteni limit koji je određen Zakonom o sukobu interesa bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska.

„U ovom slučaju prekršen je entitetski Zakon, te ćemo uputiti prijavu Komisiji za utvrđivanje sukoba interesa Republike Srpske“, ističe Traljić.

Zakon o sukobu interesa Republike Srpske funkcionerima dozvoljava da, istovremeno, budu na čelu više udruženja. No, te organizacije ne smiju iz budžeta primati više od 100 hiljada maraka (oko 50 hiljada eura) godišnje.

No, Živković u izjavi za Radio Slobodna Evropa (RSE) kaže da zvanična dokumentacija dokazuje da nije bilo nezakonitosti.

Ističe da Boračka organizacija u Prnjavoru nikada nije dobijala 130 hiljada maraka (oko 65 hiljada eura) iz opštinskog budžeta, te da ima i vlastite prihode od članarina.

„Budžetom je to uvijek bilo planirano negdje do 100 hiljada maraka. Imamo i sredstva iz fondova porodica poginulih i ratnih invalida, ali to su naša sredstva, a ne ova što idu iz dotacija. Znam o čemu se ovdje radi, ali bez dileme je iz budžeta primano uvijek ispod sto hiljada maraka“, istaknuo je Živković.

U budžetima opštine Prnjavor, od 2016. do 2020., godišnji grantovi za Boračku organizaciju iznosili su između 90 hiljada (oko 45 hiljada eura) i sto hiljada maraka godišnje.

Uz to, u budžetu za svaku godinu uvrštena je i stavka za financiranje obaveza Boračke organizacije Prnjavor iz prethodnog perioda. Ta stavka uključivala je dodatnih tridesetak hiljada maraka (oko 15 hiljada eura).

Za organizacije 120 miliona maraka

U posljednje dvije godine iz budžeta na svim nivoima vlasti u BiH izdvojeno je više od 120 miliona maraka (60 miliona eura) za financiranje udruženja i fondacija, podaci su objavljeni u registru organizacije TI u BiH.

Državni nivo daje samo tri posto, ali iz ove organizacije upozoravaju da se većina novca dijeli se iz budžetskih rezervi.

Sve se po ocjeni Ureda za reviziju radi bez javnog poziva, dok se preporuke u pogledu transparentnosti godinama izbjegavaju.

„Procedure kojima je podijeljeno oko 15.000 grantova bile su netransparentne, novac se u većini slučajeva dijelio bez ikakvih kriterija i javnog poziva, na šta su ukazali revizori na svim nivoima“, navode iz ove organizacije.

Na djelu su i političke zloupotrebe. Brojni dužnosnici, istovremeno, se nalaze na čelu udruženja koja dobijaju novac iz budžeta.

Udruženja pod stranačkom kontrolom

Traljić kaže da je TI BiH do sada identificirao 47 takvih zvaničnika BiH, a dio njih potencijalno se nalazi u sukobu interesa.

„Prema važećim zakonima, nisu svi bili u sukobu interesa nego možda trećina. No, definitivno se radi o praksi koja nije dobra. To pokazuje koliko je rasprostranjena pojava da političari kontrolišu udruženja koja primaju javni novac. U brojnim sportskim klubovima, a osobito boračkim udruženjima, političke stranke pozicioniraju svoje kadrove i ne dopuštaju nikome drugome kontrolu nad trošenjem novca“, ističe on.

Najviše novca iz budžeta u BiH dobijaju sportski klubovi, boračke organizacije i vjerske zajednice.

U Federaciji BiH je, prema podacima TI BiH, u posljednje dvije godine podijeljeno više od 77 miliona maraka (oko 38 miliona eura), dok je u drugom entitetu Republici Srpskoj organizacijama dodijeljeno više od 28 miliona (oko 14 miliona eura).

No, najvećim dijelom udruženja i fondacije financiraju se iz budžeta sa lokalnog nivoa.

Aldin Šljivo iz Stranke demokratske akcije (SDA), nekadašnji je načelnik Općine Kakanj, a danas vijećnik u Općinskom vijeću i savjetnik predsjedavajućeg Zastupničkog doma Parlamenta Federacije BiH.

Prema podacima TI u BiH, Šljivo je bio u sukobu interesa u vrijeme kada je, istovremeno, bio lokalni vijećnik i predsjednik Odbojkaškog kluba „Kakanj 78“.

Ovaj klub iz općinskog budžeta u prošloj godini je dobio nešto više od 60 hiljada maraka (oko 30 hiljada eura), a godinu prije 73 hiljade maraka (oko 37 hiljada eura).

„Odbojkaški klub ‘Kakanj’ primjer je kako SDA svoje najjače kadrove konstatno drži u rukovodstvu. Ne sporimo da klub treba dobijati novac, možda treba dobiti i više, ali nije dobra praksa da vijećnik koji glasa i usvaja budžet bude i sa druge strane“, ističe Traljić.

Zakon o sprečavanju sukoba interesa u entitetu Federaciji BiH zabranjuje izabranim dužnosnicima, nosiocima izvršnih funkcija i savjetnicima da budu u upravljačkim organima udruženja, koja godišnje primaju iz budžeta više od deset hiljada maraka (pet hiljada eura).

Zakonski limit iznosi 50 hiljada maraka (25 hiljada eura) ukoliko je udruženje iz oblasti kulture i sporta.

Šljivo za RSE kaže da je predsjednik Odbojkaškog kluba „Kakanj“ bio do 2019., te da je odstupio sa ove pozicije po preuzimanju dužnosti općinskog načelnika, nakon što je pobijedio na prijevremenim izborima.

On kaže da se za sport iz općinskog budžeta godišnje izdvaja 800.000 maraka (oko 400 hiljada eura) i da se, prema utvrđenim kriterijima i uz odluku neovisne komisije, novac podijeli između petnaestak klubova.

„Pri dodjeli novca formira se neovisna komisija, koju čine predstavnici klubova i imaju određeni kriterij. Nijedan čovjek, ma ko on bio, ne može utjecati na to koliko će ko novca dobiti“, ističe on.

Bez provedbe zakona

U Bosni i Hercegovini postoje četiri zakona koja se odnose na sukob interesa. Na državnom nivou, te zakoni u dva bh. entiteta i u Brčko distriktu, kao zasebnoj administrativnoj jedinici.

No, u TI u BiH ističu da se zakoni ne provode ili su, poput onog u Republici Srpskoj, blagi što omogućava dužnosnicima da formiraju više udruženja i iz budžeta dobijaju po sto hiljada maraka, a da ne budu u sukobu interesa.

Sankcija za nezakonito izvlačenje budžetskog novca u nevladin sektor u BiH proteklih godina gotovo da i nije bilo.

Tužilaštvo Unsko-sanskog kantona (jedan od deset kantona u Federaciji BiH) podiglo je prošle godine optužnicu protiv Fikreta Abdića, načelnika Općine Velika Kladuša, na sjeverozapadu BiH.

Abdić je optužen za najteži oblik zloupotrebe službenog položaja, među ostalim za izvlačenje novca za udruženje u čijim je upravljačkim strukturama.

U optužnici se navodi da je iz budžeta općine Velika Kladuša u 2020. godini isplaćeno 100 hiljada maraka Udruženju za zaštitu nezaposlenih dioničara „Agrokomerca“, kojim rukovodi Abdić.

Četiri godine zatvora za zastupnika u Brčko distriktu

Bivši zastupnik u Skupštini Brčko distrikta Ćazim Dačaj prošle godine je osuđen na četiri godine zatvora, zbog zloupotreba pri dodjeli grantova udruženjima.

Osnovni sud u Brčko distriktu nepravosnažno je osudio Dačaja, jer je amandmanima na budžet dodjeljivao grantove udruženjima, a potom od njih tražio da mu vrate dio novca.

Dačaju je oduzeta imovina u vrijednosti od 131 hiljadu maraka (oko 65 hiljada eura) koju je stekao krivičnim djelom, te mu je na pet godina zabranjeno da obavlja dužnosti u Skupštini Brčko distrikta.

Inače, prema podacima TI u BiH, Brčko distrikt je među vodećima u BiH po budžetskim izdvajanjima za nevladin sektor.

Za dvije godine, Vlada Distrikta podijelila je više od 12 miliona maraka (okom šest miliona eura), a najviše novca otišlo je za sport, navode u ovoj organizaciji.

U tom dijelu BiH postoji 210 sportskih klubova, od čega 58 nogometnih koji dobijaju iz budžeta 6,9 miliona maraka (oko 3,4 miliona eura) godišnje.

Udruženja na fiktivnim adresama

Iz TI u BiH ističu da mnogi od njih nemaju ni internet stranicu, a za neke je teško utvrditi gdje se takmiče.

Kancelarija za reviziju u Brčko distriktu upozorila je, također, u svojim izvještajima da je novac dodjeljivan bez kriterija i strategije razvoja sporta.

Iz Vlade Brčko distrikta u dopisu za RSE, pak, tvrde da je u 2021. godini načinjen iskorak. Navode da nije bilo političke zloupotrebe ili korupcije u financiranju programa i projekata neprofitnih organizacija.

„Kriteriji za financiranje su jasno definisani Pravilnikom, kao i u tekstu javnih poziva, na osnovu kojih je Komisija vrednovala i rangirala predložene projekte. Na ovaj način je postignuta maksimalna transparentnost, ali i onemogućen eventualni uticaj politike na taj proces, jer je princip financiranja u potpunosti promijenjen u odnosu na prethodne godine“, naveli su u dopisu.

U Bosni i Hercegovini ima više od 27 hiljada udruženja i fondacija, podaci su iz državnog registra udruženja i fondacija.

U izvještaju koji je početkom godine objavila, Globalna inicijativa protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, navodi se da je njih 15.000 aktivno.

Besim Ajanović bio je 2012. godine jedna od osnivača Udruženja “Uzbunjivači BiH”. Nakon što je udruženje prestalo djelovati na državnom nivou, nastavilo je s razotkrivanjem korupcije u Srednjobosanskom kantonu (jednom od kantona u Federaciji BiH).

Ajanović tvrdi da se budžetski novac dodjeljuje po stranačkoj liniji, dok podrška izostaje za one koji nisu bliski vladajućim političkim elitama.

S druge strane, osobe povezane s političkim establišmentom formiraju organizacije samo kako bi dobile novac.

Nema novca ‘na lijepe oči’

„I mi smo imali određene ponude da se financiramo iz budžeta, ali smo to principijelno odbili, jer bi to vjerojatno završilo ucjenama ili pokušajima da nas stave pod kontrolu. Pare se ne dodjeljuju ‘na lijepe oči’ i ne ide to bez kontra usluge“, ističe Ajanović za RSE.

Kako kaže, mnoga udruženja su izvan dosega inspekcije, imaju fiktivne adrese i nemaju prostorije.

„No, to ih ne sprječava da dobijaju novac iz budžeta. Vladajući preko njih peru novac koji završava u crnim blagajnama političkih stranaka. S druge strane sva udruženja koja ne rade u interesu vlasti dolaze u materijalnu krizu i prekidaju rad“, naglašava Ajanović.

U ovogodišnjem izvještaju Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, također, je upozoreno da se dio javnog novca usmjerava prema nevladinim organizacijama na osnovu političkog favorizovanja, bez javnih konsultacija.

U izvještaju Inicijative se navodi se da je 1.300 nevladinih organizacija u BiH, samo u 2007. godini, potrošilo 64 miliona eura, uz malo vidljivih rezultata.