U haosu Prvog svetskog rata, kada su se vojske sukobljavale širom Evrope, jedno ime ostaje gotovo nepoznato u srpskoj istoriji, iako je njegova uloga bila ključna za opstanak srpske vojske.
Esad paša Toptani, tadašnji premijer Albanije, odigrao je vitalnu ulogu u spasavanju srpske vojske tokom njene teške i bolne Golgote preko albanskih planina.
Krajem 1915. godine, srpska vojska se, iscrpljena neprekidnim borbama na Ceru i Kolubari, suočavala sa nezapamćenom krizom. Napadnuta sa tri strane, izložena surovim zimskim uslovima, loše opremljena i bez dovoljno hrane, morala je da se povuče preko albanskih planina ka jadranskoj obali. U tim trenucima, činilo se da je sve izgubljeno.
Esad paša Toptani, u trenutku kada je mogao da odabere sebičnu politiku zaštite sopstvenih interesa, odlučio je da pomogne srpskoj vojsci. Proglasom je omogućio prolazak srpske vojske kroz Albaniju, uz obavezu da se dinar priznaje kao zakonsko sredstvo plaćanja. No, njegov najveći čin humanosti leži u odluci da svoje zalihe hrane, namenjene albanskim vojnicima, podeli sa izgladnelim i iznurenim srpskim vojnicima.
Najkritičniji trenutak ovog povlačenja bio je prelazak preko Vezirovog mosta na Belom Drimu. Uski klanac i jedan jedini most bili su laka meta nemačkim avionima, koji su mogli u trenutku da unište vojsku. Uprkos ogromnim pritiscima i pretnjama Nemačke, Esad paša nije dozvolio nemačkim avionima da prelete albansku teritoriju i bombarduju srpske trupe.
Njegova hrabrost i odlučnost omogućili su srpskoj vojsci da pređe most i nastavi svoj put ka obali.
Ipak, ovaj hrabri čin Esad paše bio je smatran izdajom u očima mnogih Albanaca. Nakon rata, smenjen je sa vlasti, a nekoliko godina kasnije, 1920. godine, ubijen je u Parizu. Danas, u Albaniji, njegovo ime je sinonim za izdaju, iako je njegov čin spasio na hiljade srpskih života.
Sahranjen je na srpskom vojničkom groblju u Parizu, među mnoštvom krstova nalazi se jedan grob obeležen polumesecem – grob Esad paše Toptanija. Iako njegovo ime nije zaboravljeno u srpskoj vojsci, široj javnosti je gotovo nepoznato. Nema ga u udžbenicima, niti među brojnim spomenicima u Beogradu posvećenim manje zaslužnim ličnostima.
Esad paša Toptani je svoj čin humanosti platio životom. Njegova “izdaja” zapravo je bila čin velikodušnosti i hrabrosti, i vreme je da se više zna o ljudima poput njega, čija dela su omogućila fizički opstanak naroda.
Sandžakdanas
Izraženi stavovi i mišljenja u tekstovima su isključivo autorski i ne odražavaju nužno stavove uredništva ili vlasnika Balkan X portala.
